II kâ,
wie, auf welche Weise,1) in direkten und indirekten Frage - und Ausrufesätzen:
kâ labi klājas? wie geht es? tas jau jāglabā, es nezinu - kâ LP. V, 266.
reiz māte nezin kâ sadusmuojusies LP. III, 83.
kâ Daugava vaid, un bangas kâ kŗāc! Aus.
kâ (mit betontem
kâ) tad tu tuo paspēji? wie hast du denn das vermocht? vai tu tuo paspēji? hast du das zuwege gebraucht? kâ tad! (mit betontem
tad) od.
kâ tad ne! (mit betontem
ne) - ja, freilich! wie denn nicht! klausies, tu jau manus zābakus nuozagi! - "kâ tad! paši pavēlējāt man zagt";2) indefinitiv,
kaut kâ, kâ nekâ (mit betontem
e), irgendwie, auf eine nicht näher zu bestimmende Weise: ve̦lnam klāsies kâ nekâ LP. V, 383.
naudiņa viņam izgājusi kâ nekâ;3) verallgemeinernd relativ:
lai nu kâ, lai tur kâ, lai vai kâ, lai būtu, kâ būdams, dem sei, wie ihm wolle. lai nu kâ, bet mani lapsa nepievils LP. VI, 287.
bet tuo es apņēmuos ve̦lnam atdarīt, lai tur kâ Dr.;
4) korrelativ - kâ - tâ, wie - so: kâ zirgu baŗuo, tâ zirgs iet. kâ duomāts, tâ darīts. kâ tu man, tâ es tev. bija man tâ māsiņas kâ auziņas saaugušas BW. 15352, 1;
5) kâ steht nicht selten für kāds: re̦ti tāda meita bija, kâ (= kāda) es biju māmiņai BW. 6088;
6) kâ wird bei Vergleichen ohne Verb innerhalb des Satzes gebraucht:
kas ir tāds kâ tu? wer ist so wie du? [tik ļaudīm valuodiņu kâ ap mani bārenīti BW. 4840.]
meitas gribēja skaistuo princi kâ ēst. tas būs tik daudz kâ redzēt, das wird im Nu da sein. tas ir tâ kâ jā (ja), das steht fest. So auch beim Komparativ:
cilvē̦ks niknāks kâ (nekâ) zvē̦rs. dārgs bij mans zuobentiņš, vairāk ze̦lta kâ sudraba JK. I, 105;
7) zuweilen wird
kâ od.
tâ kâ in der Bed. von gleichsam,
wie gebraucht, wobei zur Verstärkung des
kâ nicht selten
it hinzutritt:
"bij, bij", Lapiņš atteica kâ raudādams, kâ smiedams Vēr. I, 781.
kuo nu bļaujat, kâ bez jē̦gas? tad vīrs tūliņ tâ kâ nuokaunējies Etn. II, 76.
ve̦lns tâ kâ neticē̦tu, bet taču jātic LP. II, 71.
bet kâ par brīnumiem nāk ve̦cs vīriņš LP. III, 70.
miesa tik balta it kâ garu pirksti; it kâ auch als unterordnende Konjuktion -
als ob, als wenn: viņš bļāva, it kâ viņam būtu kāda nelaime nuotikusies;8) temporal -
wenn, wie, sobald als: kâ cēluos, tâ nācu, ne muti nemazgājis, ne galvu nesukājis. divi māsiņas, viena balta, uotra me̦lna; kâ viena nāk, tâ uotra mūk RKr. VII, 271, 2.
kâ licis ar zuobinu, tâ galva atšķīrusies LP. III, 62;
9) mit
kâ oder
tik, tâ - kâ wird nicht selten das Prädikat, wie mit
un, wiederholt zur Verstärkung des Begriffs:
meita ar sluotas re̦zgali de̦vusi kâ de̦vusi, das Mädchen habe mit dem dicken Ende des Besens unbarmherzig gehauen LP. VI, 828.
meita tik kŗauj kâ kŗauj kaulus JK. III, 72. So auch
kâ - tâ: bet ve̦lns kâ tiepās, tâ tiepās Etn. II, 144.
puisis kâ ve̦se̦ls, tâ ve̦se̦ls LP. VI, 512.
bet kâ par īsu, tâ par īsu, aber es ist und bleibt zu kurz. Ebenso auch mit der Negation:
kâ nav, tâ ne od.
ne˙kâ, tâ ne od.
ne˙kā (mit betontem
ne und
kā in
ne˙kā), es geht nun einmal nicht, es ist durchaus nichts: nu izmeklē visas malu maliņas; kâ ne˙kā, tâ ne˙kā LP. I, 146; VI, 602; VII, 137.
bet ka- labāki nepalika, tâ nepalika, es wurde keineswegs besser LP. VII, 328.
bet viņš kâ nerādījās, tâ nerādījās LA.;
10) kâ - kâ ne dient oft zum Ausdruck eines unerklärlichen, unerwarteten Ereignisses: te tas uz reizi - kâ gadās, kâ neatruodas lielā vilku pulkā LP. VII, 932.
par tuo laiku - kâ varējis, kâ ne (wie er es vermacht, ist nicht zu bestimmen) - klusām paņēmis veceni LP. IV, 36;
11) tik kâ,a) kaum: tik kâ vēl dzīvs viņš palika Dünsb.
tik kâ varējām izbēgt Biel.;
B) tik kâ - nur, einzig allein: tik trūcis viņam kâ bē̦rnu LP. III, 78.
ne˙viena vīrieša nav mājā; tik ir kâ sievieši III, 59.
citiem tik vēl ir kâ kauli un āda JK. III, 73;
12) tâ kâ tâ, sowie so: jāmirst tâ kâ tâ LP. VI, 154.
slikti nu tâ kâ tâ;13) tâ, tiklab - kâ, so - wie, sowohl - als auch: nuo tautām bargi vārdi, tâ nuo liela, kâ nuo maza BW. 23831, 1.
tiklab grāmatās, kâ arī ļaužu mutē Lautb.;
14) bei Zeitbestimmungen erhält
kâ die Bedeutung
"schon","soeben": kartupeļi bij mums kâ uznākuši, unsere Kartoffeln waren eben aufgekommen (eig. wie aufgekommene) A. XI, 40.
pulkstenis bij trīs kâ nuositis. aizjūgusi ķēvi, kâ uz sudmalām braukt LP. IV, 35.
viņa kâ nuo lieldienām slima, sie ist schon seit Ostern krank. vai tu jau sen kâ mājās? bist du schon längst zu Hause? vēl kâ šuodien viņu re̦dzu sēžam, ich sehe ihn sitzen, als ob es heute wäre Aps.;
15) tâ kâ weist zögernd auf eine folgende Zeitangabe hin: puisim tâ kâ rītu bijušas kāzas, dem Burschen stand die Hochzeit so wie am folgenden Tage bevor LP. VII, 669. Ähnlich wird
kâ gebraucht in Fällen, wo eine genaue Bezeichnung eines nicht befriedigenden Zustandes vermieden wird oder fehlt:
nu ir, kâ ir, es ist soso. tad nu gan tâ būs, kâ būs LP. II, 77;
16) distributiv wird
kâ - kâ zuweilen gebraucht:
nauda kâ brīžiem, maize kâ gadiem, bet laba lieta pietiek mūžam, Geld wie zuweilen, Brot je nach den Jahren, aber eine gute Sache reicht für das ganze Leben aus;17) wie im Lateinischen
quod für id steht, so auch im Lett.
kâ für
tâ: es nevaru vairs kāju palikt, kâ esmu nuokususi, ich kann meine Füsse nicht mehr schleppen, so sehr (eig. wie) müde bin ich A. XX, 401;
[18) als eine Partikel in der Bed. "wenn nicht, ausser":
kur saulīte miglu ņēma kâ (Var.: ne) avuota lejiņā; kur ļautiņi runas ņēma kâ (Var.:
ne) nuo manis sērdienītes? BW. 4806.
- Eher wohl ein loc. s. fem. g. zu kas (s. Le. Gr. 467) als (nach Mahlow AEO 49) ein nom. od. acc. pl. neutr. g.].Avots: ME II,
184,
185