Paplašinātā meklēšana

II baluôde ² PlKur., die Taube; s. auch unter balaôdis.

Avots: EH I, 203

baluode Kreuzb.], baluoda n. Peņģ., auch baluôdene Mar. A. XX, 867, [baluôdine Warkhof], gew. Plur., die Melde. Nebst balanda (s. dies) und bala(ta) dass. wohl zu baluodis "Taube" und balts "weiss"; s. Lidèn Stud. 77.]

Avots: ME I, 259

I baluôdene (unter baluode): auch Wessen, (mit ùo ² ) Sonnaxt.

Avots: EH I, 203

‡ II baluodene Pas. I, 344, Segew., = ‡ baluodine II.

Avots: EH I, 203

gaŗvaluôde: auch gaŗvaluoda BW. 17653 var.

Avots: EH I, 386

gaŗvaluôde, die Schwätzerin, Faslerin: tautu meita gaŗvaluode, runāt vien sarunāja BW. 665; 2686. gaŗvaluodu (Gen. pl.) māmuliņa 15651.

Kļūdu labojums:
Gen. pl. = Gen. Pl., nicht von gaŗvaluode

Avots: ME I, 608

ģiluode U. eine Schnur mit einem Gewicht an der Tür [Aus mnd. gelode "Gewicht"; s. Mikkola BB. XXI, 224.]

Avots: ME I, 699

gluõde̦na (unter gvluõdene; li. gluodenà Tiž. I, 402): auch Bahten, Gramsden, Grob., Kal., OB.; auf gluõde̦na beruht wohl auch gluõdan in Dond. n. FBR. V, 132; gluodeniņa ... cē̦rpu galu laipuodama BW. 2688, 10.

Avots: EH I, 395

gluõdene: ‡

2) die Kupferschlange (coluber natrix)
Diet.; ‡

3) ein gewisser Fisch
AP.

Avots: EH I, 395

gluõdene [Pl., C., N. - Peb., Arrasch, Schujen, Jürg., Selg.], gluõde̦na [Dunika], Nigr., gluõde̦ns St., U., die Blindschleiche: gluda gluodenīte BW. 29747. Auch gluodain -: gluodainiņu (gen. pl.) gruožu vija BW. 34105 [aus Suhrs. Nebst li. gluõdenas dass. zu li. gluodùs "glatt", apr. glosano "Blindschleiche" u. a., s. Zubatý BB. XVIII, 250 und Būga РФВ. LXX, 107.]

Avots: ME I, 631

‡ gluodenis Weissensee "manīgs, glums cilvē̦ks".

Avots: EH I, 395

gluode̦ns,

1) [gluõde̦ns C.], glatt
Sissegal, LKVv.;

2) gewandt, pfiffig, kriecherisch
AP., A. - Rahden n. A. XIII, 251: mežasargs bijis tāds glums un gluode̦ns, sle̦pe̦ni viltīgs Upīte Medn. laiki 236.

Avots: ME I, 632

liẽlvaluôde, die viel, gewandt redet, die Schwätzerin: vedekliņa lielvaluode BW. 665; Beiname der Nachtigall: lakstīgala, lielvaluode, palīdz(i) tautas pierunāt! BW. 13872, 5.

Avots: ME II, 503

luõde,

1): svina l. BW. 30505. dabūsi plintes luodi. 2290, 1 var.

Avots: EH I, 766

luõde,

1) die Kugel; das Lot, Bleilot;
pē̦rkuoņa luode,

a) der Donnerkeil, ein kleiner Stein an der Stelle, wo der Blitz eingeschlagen hat:
pē̦rkuoņa luodīte (mazs, apaļš akmentiņš, kas atruonams tur, kur zibins iespēris) jāglabā klētī, tad pūķis nene̦suot labību āra LP. VI, 75;

b) der Drachenschuss
Bergm.; vēja luode, der Drachenschuss Laud., eine Krankheit der Pferde Bers.;

2) (scherzweise) der Schnaps:
met vēl vienu luodi, trink noch einen Schnaps! Mag. XIII, 2, 61. [Nebst estn. löť "Lot, Kugel" aus mnd. lôt (gen. s. lôdes) dass.]

Avots: ME II, 523, 524

‡ lùodelêt ² Sonnaxt, = ‡ lùodalêt ² .

Avots: EH I, 766

‡ luõdene AP., eine Art "Schlange": l. uz reizes ielieduot zemē.

Avots: EH I, 766

‡ luõdenîgs AP., gewandt, schmiegsam.

Avots: EH I, 766

luõde̦ns,

1) glatt, leicht hineingehend
C.: luode̦ns vadzis, kas labi lien Dobl. n. Etn. IV, 130, [luõde̦ns (glatt) akmens Arrasch, N.-Peb.);

2) fest, geschickt (?):
viņš skrējis rāpus kâ luode̦ni luode̦nais četrkājis Duomas II, 195; [luõde̦ns (geschickt im Kriechen) bē̦rns Bauske];

3) = gluode̦ns U., AP. Wohl zu luõdât.

Avots: ME II, 524

‡ loderêt Lubn., lodierêt Kalz., ohne Arbeit leben. Vgl. ‡ luderêt.

Avots: EH I, 758

‡ luõderîgs Salis "?": starķis ir pats tik spīdīgs, tik l.

Avots: EH I, 766

luodes vējš, der Nordwestwind. Aus liv, lúod "Nordwest"; [s. Thomsen Beröringer 267].

Avots: ME II, 524

paluõde (unter paluõda), ‡

2) "die Erde unter der Schwelle"
(mit uo) Livl. n. BielU.

Avots: EH II, 153

pe̦luode Autz n. U., pe̦luotne L., = pe̦lūde.

Avots: ME III, 198

pluôde ² , Kieferborke, die sich vom Baum abgelöst hat Rothof.

Avots: ME III, 364

‡ pluôdet ² trauku Stenden, in ein ausgetrocknetes und daher Ritzen aufweisendes Holzgefäss Wasser mit fein zerbröckelter Kiefernborke giessen und es auf diese Weise wasserdicht machen. Zu pluôde ² .

Avots: EH II, 305

pusluõde, die Halbkugel.

Avots: ME III, 430

re̦ñgluõde N.-Bartau, re̦n̂kluode ² Kandau, Wid., Rennkugel: uotrā stuobrā ielādē̦ta re̦ngluode Janš. 8.

Avots: ME III, 511

ugunsluode,

1) eine Feuerkugel;

2) fig., ein Schwärmer
Brasche.

Avots: ME IV, 295

zibeņluode Ar., ein Kugetblitz (?).

Avots: ME IV, 716

‡ cē̦rta,

1) = cir̃ta I: matu c. Bērzgale, Celm.;

2) cẽ̦rtas Lodenhof bei
Ruj., = cir̃kas.

Avots: EH I, 268

cē̦rtains, ‡

2) krollig, Krollen enthaltend
Lodenhof bei Ruj., Wolmarshof: cē̦rtainas dzijas.

Avots: EH I, 268

cẽ̦rtât: auch N.-Wohlfahrt. ‡ Refl. -tiês, sich kräuseln Lodenhof bei Ruj. (hier auch vom Garn), Wolmarshof.

Avots: EH I, 268

izplẽnêt (li. išplė̕nėti),

1) verlodern, verglimmen
Grünh.: ugunij izplēnuot JK. VI, 32. dzirksteles izplē̦nē̦damas bira šur un tur Kleinb.;

2) abnehmen bis auf Haut und Knochen, in Verfall geraten, dahinschwinden:
cik ne˙sen vēl bija zaļuoksnis kâ uozuols un nu jau izplēnējis MWM. IX, 894. daži pumpuri izziedējuši un izplēnējuši Janš.

Avots: ME I, 782

izplêvêt,

1) tr., flattern lassen:
viņš biezās krēpes izplēvējis Rainis, Smilt.;

2) intr., zerstieben, dahinschwinden,
gew. refl. - tiês: gars izplēvē kâ re̦tais gaisiņš Weish. Sal. 2, 3. šī manam laimīte, kâ migla tā izplēvējas Baumbach, C.;

[3) am Fleisch abnehmen bis auf Haut und Knochen; verlodern wie Kohlen
U.].

Avots: ME I, 783

jà -, jã - Barbern, Präfix zur Bildung des sogenannten Debitivs. Der Debitiv erscheint immer in der dritten Person des Präsens, mit Ausnahme von jàbût. In der Schriftsprache drückt der Debitiv die Notwendigkeit aus: man bija jāē̦d, ich musste essen; man siens (dial. sienu) jāpļauj, ich muss Heu mähen. tev būs mani jāpavada, du wirst mich begleiten müssen BW. 18005, 3. Im Volksliede aber und in alten Schriften, z. B. bei Manz., Bezeichnet der Debit ausser der Notwendigkeit auch

1) den Zweck:
devu savu kumeliņu ruožu dārzu jāecē, ich gab mein Rösslein, um den Rosengarten zu eggen BW. 3523, 9 (Peterskapelle, Zirsten, Marzen). tuo (gredzeniņu) neduošu jānuomauc, ihn (den Ring) werde ich nicht abzuziehen geben BW. 6228 (AP., Praulen, Friedrichswalde, Sesswegen, Bermohn, Lodenhof, Lasdohn);

2) den Ort der Handlung:
lai paliek galuotnīte, putnīniem (= putniņiem) jāuzme̦tas, mag der Wipfel stehen bleiben, wo die Vögel sich niederlassen könnten BW. 2765 (AP.);

3) das Objekt: tiem nebij jāē̦d, sie hatten nicht zu essen (= keine Nahrung)
Manz. [Vgl. Le. Gr. § 690 und 759 - 60.]

Avots: ME II, 105

II kaltenis, [wohl eine Deminutivform zu kal̃ts]: bij kalteņi, bij urbeņi BW. p. 1652 [aus Lodenhof.]

Avots: ME II, 145

krujâtiês,

1): pa lielceļu krujājas nabags Meselau, Saikava;

2): sich anschicken
Lodenhof bei Ruj.; sāk k. (taisīties) uz ciemu Lemb.; ‡

3) k. virsū, sich aufdrängen
Siuxt: krujājas virsū, lai tikai duod.

Avots: EH I, 659

lâstaûgi Lub., [làstauks Infl.], ein Schulterstück am Hemde: kre̦kli ar (puoļu) lastaugiem [kann auch mit ā gelesen werden], trijstūŗainiem uzplečiem RKr. VII, 38. apruoces, apkakle, lāstaugi (uzpleči) bieži bija uzrakstīti baltu diegu [aus Lennew.] Etn. IV, 108. piecpadsmit linu kre̦klu ar tiem puoļu lastaugiem BW. 7346 [aus Fehteln]. dieveŗiem, bajāriem lastaugiem kre̦klus šuvu [aus Lodenhof] 25427, 3. lâstaûgs, ein eingenähtes Schulterstück Lub. [Das ā resp. a kann hier - wenigstens in einigen Mundarten - hochle. aus ē, resp. e, entstanden sein, vgl. lē̦staugi; nebst li. lóstalka "oben angestecktes, meistens ausgenähtes Schulterstück im Hemde" aus r. лáстовки "четыреугольныя, разноцвѣтныя вставки под мышкого у мужских рубах".]

Avots: ME II, 442

lepsît (unter lepsêt): hastig und gierig (etwas Dünnflüssiges) fressen Lodenhof (bei Ruj.), Salis; sivē̦ns lepsī Kalnemois, Smilt., Wenden. - Zur Bed. vgl. auch ìelepsît ‡ 2 und ‡ 3.

Avots: EH I, 734

lìederis ^2, der Windbeutel, Vagabund Lub. [Aus mnd. loder(er) "ein unstät umherziehender Taugenichts "?"]

Avots: ME II, 492

liẽdêt, -ẽju, tr., löten. [Aus mnd. loden.]

Avots: ME II, 493

lipt,

1): šī slimība līp (ist ansteckend);

2): līpst kai bites pi me̦dus Warkl.;

3): auch Dunika, PlKur.;

5): auch Dunika, Kal. (nur von Lampen, Lichtern und Holzspänen!); "dedzināt" Perkunen. Die Bed. 4 ME. II, 475 ist wahrscheinlich zu streichen, da die dorf zitierte III p. prs. līp wohl zu līpêt gehört. ‡ Refl. -tiês Seyershof, = lipt 1: slapjš diedziņu kre̦kls līpas (miesai) klāt. Zu lipt "anzünden" stelit Skardžius Arch. PhiI. III, 51 auch li. laipo "lodert".

Avots: EH I, 744

luõdêt, -ẽju, tr., löten: metalus; n. L., St., U. auch für luotêt. Refl. -tiês, Sich löten Spr. [Aus mnd. loden "löten".]

Avots: ME II, 524

nâve: Demin. voc. s. nāviņ BW. 27328 (aus Lodenhof),

1): n. grib tuo slakter[i] kaut BW. 2137. savas nāves gaidīdami 13155. čīkst kâ rūgta n. 13044. vīrs pagalam ... un ne savā nāvē (d. h. durch Selbstmord;
zu diesem Ausdruck vgl. W. Schulze Kleine Schriften 133 ff.) Jauns. Neskaties saulē! 34. nāves miegā aizmigt Wessen u. a. kad jau būs pa nāvi (wenn zu sterben bestimmt sein wird), tad ne˙viens dakteris neatcels Siuxt. nāves kamzuolis Frauenb., ein Schimpfname. Zu den li. Entsprechungen s. auch Būga Arch. Phil. I, 57 und Fraenkel FBR. XI, 53.

Avots: EH II, 9

plēnêt, -u, -ẽju,

1) plẽnêt Jürg., Kursiten, Wandsen, Gr.-Essern, Dunika, Neuenb., Behnen, Bauske, glimmen, schwelen; lodern
Dr.: plē̦nuoša uogle JR. IV, 191. tvīksmains sārtums plēnēja pār sē̦ri skaistuo vaigu Stari II, 197;

2) plẽnêt Grünh., ohne Unterbrechung irgend wohin schauen :
viņš visu rītu plēn uz tuo pusi vai pie luoga un gaida kaut kuo Grünh.;

3) plẽnêt N.-Peb. (prs. plẽnẽju), (unnütz) warten, quienen:
Sprw. plēn un gaida kâ lapsa uz baluožiem Alksnis-Zundulis. dirnē, plēnē kruogā un saldē zirgus Etn. l, 7. Refl. "tiês,

l) "?" : acu priekšā plēnējas tikai nenuoteiktas krāsas A. v. J. 1899, S. 248;

2) sich mit plēnes 1 bedecken Lennew., (mit ẽ) Sessau: uogles izdzisdamas plēnējas.

Avots: ME III, 339

sabliestiês,

1) konfus, blode werden :
suns sabliêdies ² Wandsen. stāvu sabliedusēs kâ jau kaunīga meita DL. Ciesa paņe̦m sabliedies atslē̦gu;

2) = sablīvēties Notk., Vank., (mit iê ²⁾ Schibbenhof.

Avots: ME III, 595

I sadumt, intr., dumm werden Wid. Part. praet. sadumis, verdutzt, verblüfft, blode U.

Avots: ME III, 616

sadzìrkstît, tr., schlagen, dass Funken sprühen; (fig.) auflodern lassen: sadzirkstīju pagalītes BW. 9127. tâ sadzirkstītu nuo jauna manu nuopūlē̦tuo fantaziju Vēr. II, 59.

Avots: ME III, 621

savẽrsmêt, mit lodernder Flamme verbrennen (intr.): salmi ugunī ieme̦sti savērsmē Kalven.

Avots: ME III, 786

šlaîcîtiês, šlaikuôs, šlaicījuôs, = slaistîtiês, "herumlodern" Schwanb., Warkh.: tur viņš visu dienu šlaikās kâ sliņķis, ne˙kuo nav padarījis. Vgl. slaicîties.

Avots: ME IV, 58

uzdzirkstît (unter uzdzirkstêt),

1): (fig.) Anna uzdzirkstīja skaļuos smiekluos Anna Dzilna 43. vijīgais augums brīžiem gausi ... kustējās ..., brīžiem ... uzdzirkstīja luokans un straujš 176; ‡

2) u. skatu, einen sprühenden Blick werfen:
Anna ... uzdzirkstīja māsai naida un sāpju pilnu skatu Daugava 1933, S. 322. ‡ Subst. uzdzirkstījums, (abgeschlossenes) Aufsprühen, ungestümes Auflodern: ekstazes uzdzirkstījumi Austriņš Raksti V, 65.

Avots: EH II, 722

uzkûpêt,

1) auf etw. rauchen
(intr.), dampfen, qualmen: veļai uzkūpējuši dūmi;

2) brennend auflodern: māja uzkūpēja gaisā (brannte nieder);

3) kurze Zeit rauchen
(intr.), dampfen, qualmen: redzēju, ka tur uzkūpēja dūmi.

Avots: ME IV, 348

uzkvēlinât, ‡

2) auflodern machen:
kāpēc tur ... uzkvēlina uguni? Veselis Dienas krusts 7.

Avots: EH II, 727

uzkvè̦luôt, (von neuem) auflodern, aufglimmen: uogles atkal uzkvē̦luoja Golg.

Avots: ME IV, 349

uzliesmuôt, aufflammen, auflodern: uoglēs vēl kvē̦luo maza uguntiņa, kas šad un tad uzliesmuo Ahs. sē̦rkuociņš uzliesmuoja Jaun. Dr. v. J. 1901, S. 376. ātri viņš uzliesmuoja, ātri izdega un izdzisa MWM. XI, 165. nejauši uzliesmuo un apdziest zvaigznes Vēr, I, 797. acis viņai priecīgi uzliesmuoja A. XVI, 359. dusmas... uzliesmuoja ar jaunu spē̦ku A. XX, 245. sirdīs uzliesmuojuse mīlestība JK. Palestīnā uzliesmuoja dumpis MWM. VIII, 522.

Avots: ME IV, 353