juõ [Tr., Nigr., Dond., Dunika, C.,
jùo Serbigal, Neuenb., PS., Arrasch, Serb., Jürg., N. - Peb., Trik., Wolm.,
juô 2 Bl., Līn., Salis., Ruj., Lautb., Wandsen, Gr. - Essern] (li.
júo),1) vor dem Positiv stehend bildet
juo im VL. den Komparativ; zuweilen mit
vēl verstärkt:
lustīgs bija mans brālītis, kad apaļa līgaviņa; juo lustīgs bāleliņš, kad viļņuoja rudzu lauks BW. 1056, 1.
labs bija mūs[u] kundziņš, vēl juo laba gaspažiņa. Diesem Komparativ folgt im VL. oft
nekâ, kâ, ne als: man juo laba cūku meita, nekâ tava līgaviņ'a, ich habe eine bessere Schweinehüterin, als deine Braut BW. 21257, 2.
juo salda mutīte ne me̦dutiņš 11172.
juo konkurrierend mit
vēl, noch, viel, steht vor dem Komparativ zur Verstärkung desselben:
man kājiņa juo (Var.:
vēl) vieglāka kâ (ne) jaunām meitiņām, mein Fuss ist noch (viel) leichter, als derjenige der jungen Mädchen BW. 238, 1.
juo verleiht im VL. nicht nur Adjektiven, sondern auch Substantiven und Verben substantivischen Sinn im Zusammenhange des Satzes:
prieki, prieki tēviņam, kad zaļuoja rudzu lauks; vēl juo prieki dēliņam, kad svētīta līgaviņa, Freude hat der Vater, wenn das Roggenfeld grünt, noch grössere Freude hat (aber) der Sohn, wenn er ein gesegnetes Frauchen hat BW. 1056.
tūļa, tūļa vedējiņš, ēl juo tūļa ve̦damā BW. 18258.
piede̦r pļava, kad nuopļauta, juo piede̦r, kad sagrābta 24807, 5.
juo mīlēju tautu dē̦lu nekâ tē̦vu, māmulīti, ich liebte den Freier mehr, als Vater und Mutter 17770;
2) juo in relativer Funktion, vor dem Begriff stehend, den es hervorhebt,
a) vor Adjektiven:
[šis juo labs U.,
dieser ist besonders gut]. lai juo gaŗa vasariņa, man dziesmiņu nepietrūka BW. 415,
wenn der Sommer auch noch so lang ist, so gebrach es mir doch nicht an Liedern. man dzīve juo laba, ich habe ein sehr schönes Leben. jau man mazs augumiņš, auž juo šauras (sehr schmal)
villainītes BW. 5365.
lai tā auga juo cik skaista (Var.:
gana, diez cik skaista), būs man kāju āvējiņa BW. 11077;
b) vor Adverbien:
viņi dzīvuo juo laimīgi, sie leben sehr glücklich; juo drīz, sehr bald; juo laiku paziņuot, rechtzeitig melden; juo aizvakar, vorvorgestern; kalnā kāpu es dziedāt, juo kalnā gavilēt, kalnā man linu zeme, juo kalnā arājiņš, ich stieg auf den Berg, um zu singen, auf die Spitze des Berges, um zu jubilieren BW. 623; 25919.
juo lejā upe te̦k, sehr tief unten fliesst ein Fluss BW. 25950, 2. Zur Verstärkung wird das Adjektiv und Adverb vor
juo nicht selten wiederholt: viņš bagāts juo bagāts, er ist sehr, sehr reich. abi dzīvuoja laimīgi juo laimīgi, beide lebten überaus glücklich LP. III, 35.
drīz juo drīz, sehr bald; laiku juo laiku, sehr zeitig LP. VII, 567;
c) vor Substantiven:
brāļi mani dzērājiņi, es māsiņa juo dzērēja, meine Brüder sind Trinken, ich, die Schwester, bin eine viel grössere Trinkerin BW. 19938, 1.
brīnumi, juo brīnumi! tie bij mani juo brīnumi, das war für mich ein sehr grosses Wunder BW. 11691, 1.
vilkam juo dieviņ, dem Wolf ist das sehr nach dem Sinn RKr. VIII, 87;
kad viņš nenāk, nenāk, man juo dieviņ, kommt er nicht, so mag er nicht kommen, um so besser für mich Kaul.;
d) vor Verben:
uotrreiz vairs neduos, kad arī lūgtu, zum zweitenmal wird er nicht geben, wenn man ihn auch noch so sehr bitten wollte Jan.
kuo tad saimniece ar saviem luopiņiem vien izdarīs, lai arī juo rūķē̦damies Sil.;
3) korrelativ
juo - juo, je - desto, je mehr - desto mehr: [juo lielāks, juo labāks U.] Sprw.
juo asa rīkste, juo mīļš bē̦rns. juo pliks, juo traks; juo salst, juo skrej, je ärmer jemand ist, desto toller treibt er es; je ärmer es friert, desto schneller läuft man. juo negrib, juo duod. juo es malu, juo man tika BW. 8032.
bet juo malis, juo vairāk miltu ticis LP. VI, 67.
ietin iešu šuoruden, vai pie jauna, vai pie ve̦ca; juo pie jauna, juo raže̦na, juo pie ve̦ca, juo bagāta RKr. XVI, 90. Das zweite
juo wird im VL. zuweilen weggelassen:
vari, vari tu, tautieti, juo tu vari, es varēju RKr. XVI, 148;
4) juo mit dem Gen. eines zeitbestimmenden Substantivs:
viņš juo dienas (Gen. Sing., vgl.
ik˙dienas) juo vājāks, mit jedem Tage wird er schwächer. [viņš juo ikdienas ņe̦mas gudrībā U.,
er wird immer klüger.] es vē̦ruoju, ka juo gads (Gen.)
juo spuožāks tika mana dē̦la skatiens, ich bemerkte, das mit jebem Jahre der Blick meines Sohnes leuchtender wurde Niedra. Der von
juo abhängige Gen. ist bei den männlichen Hauptwörtern zuweilen durch den temporalen Akk. verdrängt:
pēdējā laikā sapulcējušies juo gadu juo mazāk LP. VII, 363;
5) juo pruojām, noch weiter; un tâ juo pruojām, und so weiter;
juo vairāk, um so mehr: juo vairāk tev tas bija jādara, um so mehr hättest du das tun müssen. In den drei letzten Fällen (3, 4, 5) wird
juo tonlos gebraucht, in den beiden ersten Fällen hat es den Akzent;
6) denn: es nelauztu ievas zarus, juo es pati kâ ieviņa;7) * juo (erschlossen aus ostle.
jū, s. unter
ju II),
wenn. - Wohl ein instr. s. vom Pronominalstamm i̯o -, [vgl. Le. Gr. 352 f.].Avots: ME II,
124,
125